ചന്ദ്രശിലയിലെ സൂര്യോദയം
ഋഷികേശിൽ നിന്നും പുലർച്ചെ 6 മണിക്ക് തുടങ്ങിയ യാത്രയുടെ ആദ്യ നാല് മണിക്കൂറുകൾ പിന്നിട്ടിരിക്കുകയാണ്. തുടക്കത്തിലെ പച്ചപ്പും പ്രകൃതിഭംഗിയൊന്നും ഇപ്പോഴില്ല. ഇടതുവശത്ത് എപ്പോൾ വേണമെങ്കിലും താഴോട്ട് പതിക്കാം എന്ന നിലയിൽ നിൽക്കുന്ന കൂറ്റൻ പാറക്കൂട്ടങ്ങൾ, വലതുവശത്ത് അഗാധ ഗർത്തവും, ഏറ്റവുമടിയിൽ ഒരു നേർത്ത വരപോലെയൊഴുകുന്ന ഗംഗ നദിയും.
അപരിചിതർക്ക് ലിഫ്റ്റ് കൊടുക്കില്ല എന്ന ദൃഢനിശ്ചയുമായാണ് ഋഷികേശിൽ നിന്ന് ബൈക്കുമെടുത്തിറങ്ങിയത്. പക്ഷേ ഈ മനുഷ്യനെ കണ്ടപ്പോൾ എനിക്കെന്തോ വണ്ടി നിർത്താൻ തോന്നി. മാസ്റ്റർജി ദേവപ്രയാഗിനടുത്തുള്ള ഒരു സ്കൂൾ അധ്യാപകനാണ്. ബദരീനാഥ് റൂട്ടിൽ പെട്ടെന്നുണ്ടായ ബസ് പണിമുടക്ക് കാരണം സ്കൂളിലേക്ക് പോകാൻ വഴിയില്ലാതെ കാണുന്ന വണ്ടിക്കൊക്കെ ലിഫ്റ്റ് ചോദിച്ചു നിൽക്കുമ്പോഴാണ് അദ്ദേഹത്തെ കണ്ടതും എനിക്ക് വണ്ടി നിർത്താൻ തോന്നിയതും.
കേരളത്തിൽനിന്ന് വരികയാണെന്നും തുംഗനാഥിലേക്കുള്ള യാത്രയാണെന്നും പറഞ്ഞപ്പോൾ മാസ്റ്റർജിക് വലിയ കൗതുകം. കൂട്ടത്തിൽ ഉത്തരാഖണ്ഡ്കാരനായിട്ടും താൻ ഇതുവരെ ബദരീനാഥിൽ കൂടി പോയിട്ടില്ലെന്ന പരിഭവവും.
മാസ്റ്റർജി പഠിപ്പിക്കുന്നത് ഒരു എൽപി സ്കൂളിലാണ്. ആകെ 10 കുട്ടികൾ ഉണ്ട്, അവരെ പഠിപ്പിക്കാൻ നാല് അധ്യാപകരും! അധ്യാപകർ എല്ലാ വിഷയങ്ങളും എടുക്കും, ചിലർ സ്കൂളിൽ തന്നെ താമസിക്കും. മാസ്റ്റർജിയെ സ്കൂളിനു മുന്നിൽ ഇറക്കിവിട്ട്, തിരിച്ചുവരുമ്പോൾ സ്കൂളിൽ വന്നു മക്കളെയൊക്കെ കണ്ടു സംസാരിക്കാം എന്നും പറഞ്ഞു ഞാൻ യാത്ര തുടർന്നു. ചുരുങ്ങിയ സമയത്തിനുള്ളിൽ ആ മനുഷ്യനുമായി എത്രപെട്ടെന്നാണ് ഒരാത്മബന്ധം ഉടലെടുത്തത്.
ഋഷികേശിൽ നിന്നും പുലർച്ചെ 6 മണിക്ക് തുടങ്ങിയ യാത്രയുടെ ആദ്യ നാല് മണിക്കൂറുകൾ പിന്നിട്ടിരിക്കുകയാണ്. തുടക്കത്തിലെ പച്ചപ്പും പ്രകൃതിഭംഗിയൊന്നും ഇപ്പോഴില്ല. ഇടതുവശത്ത് എപ്പോൾ വേണമെങ്കിലും താഴോട്ട് പതിക്കാം എന്ന നിലയിൽ നിൽക്കുന്ന കൂറ്റൻ പാറക്കൂട്ടങ്ങൾ, വലതുവശത്ത് അഗാധ ഗർത്തവും, ഏറ്റവുമടിയിൽ ഒരു നേർത്ത വരപോലെയൊഴുകുന്ന ഗംഗ നദിയും. റോഡിനിരുവശവും ഇന്നലെയോ കുറച്ചു മുൻപോ പതിച്ച വലിയ പാറക്കല്ലുകൾ കൂട്ടിയിട്ടിരിക്കുന്നു.
ഏത് നിമിഷവും താഴോട്ട് പതിക്കാം എന്ന നിലയിൽ നിൽക്കുന്ന പാറക്കൂട്ടങ്ങൾ റോഡിലേക്ക് വീണാൽ എന്ത് മാത്രം അപകടകരമായിരിക്കും?! കൂടുതൽ ചിന്തിക്കേണ്ടി വന്നില്ല, തൊട്ടുമുന്നിൽ വാഹനങ്ങളുടെ നീണ്ട നിര. മുമ്പിലെവിടെയെങ്കിലും ഗതാഗതം മുടക്കി പാറ ഇടിഞ്ഞു വീണിട്ടുണ്ടാകും. നാട്ടിലെ ട്രാഫിക്കിൽ ബൈക്ക് കുത്തിക്കേറ്റി മുൻപോട്ടു പോകുന്ന പരിചയം വെച്ച് ബൈക്ക് വാഹനനിരയുടെ ഏറ്റവും മുൻപിൽ തന്നെയെത്തിച്ചു. പാറ ഇടിഞ്ഞു വീണതല്ല, ഒരഞ്ഞൂറു മീറ്ററോളം നീളത്തിൽ റോഡ് തന്നെ ഇടിഞ്ഞു കൊക്കയിലേക്ക് പതിച്ചിരിക്കുന്നു. മുന്നിൽ വലിയ കിടങ്ങ്, കിടങ്ങിനപ്പുറവും വാഹനങ്ങളുടെ വലിയ നിര തന്നെയുണ്ട്. ഈയൊരവസ്ഥയിൽ റോഡ് ഗതാഗതം പുനഃസ്ഥാപിക്കാൻ ദിവസങ്ങളെടുക്കും, തിരിച്ചു പോകൽ തന്നെ ശരണം.
പക്ഷെ ഈ മനുഷ്യന്മാരൊക്കെ എന്ത് പ്രതീക്ഷിച്ചാണ് ഈ കിടങ്ങിന് മുന്നിൽ കാത്തിരിക്കുന്നത്! വലിയ രണ്ട് ഹിറ്റാച്ചികൾ എന്തൊക്കെയോ കാട്ടിക്കൂട്ടുന്നുണ്ട്, ഇടക്കിടക്ക് മുകളിൽ നിന്നും പൊടിയും ഉരുളൻ കല്ലുകളും വലിയ ശബ്ദത്തോടെ റോഡിലേക്ക് പതിക്കുന്നു.
രണ്ട് മണിക്കൂറിലേറെ നീണ്ട കാത്തിരിപ്പ്. അതിനിടയിൽ ഒരു വാഹനത്തിന് കഷ്ടിച്ച് പോകാൻ പറ്റുന്ന രീതിയിലുള്ള ഒരു സമാന്തരപാത മുന്നിൽ രൂപപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. അസാധ്യമായവയിൽ നിന്ന് എത്ര പെട്ടെന്നാണ് സാധ്യതകകൾ ഉണ്ടാവുന്നത്!
ഗൂഗിളാശാൻ പറഞ്ഞ കണക്കിൽ ഉച്ച കഴിയുമ്പോഴേക്കും തുങ്കനാഥ് എത്തേണ്ടതാണ്. ആ കണക്കൊക്കെ പാളിയിരിക്കുന്നു, ഇവിടെ നമ്മുടെ കണക്ക് കൂട്ടലുകൾക്കൊന്നും ഒരു പ്രസക്തിയുമില്ല, മുകളിൽ നിന്നുരുണ്ടു വരുന്ന ഒരു ചെറിയ കല്ല് മതി മണിക്കൂറുകളോളം ഗതാഗതം മുടങ്ങാൻ, ചിലപ്പോൾ ദിവസങ്ങളോളം, ചിലപ്പോൾ ജീവിതയാത്ര തന്നെ ഈ ഉരുളൻകല്ലിൽ തട്ടിയവസാനിച്ചേക്കാം. ഇനി കണക്ക് കൂട്ടലുകളില്ല, എല്ലാം പടച്ചോന് വിട്ട് കൊടുത്തു യാത്ര തുടർന്നു.
ബൈക്ക് കുറച്ചു സമയം കൂടി മുന്നോട്ട് പോയപ്പോൾ ദേവപ്രയാഗ് എത്തിച്ചേർന്നു. ദേവപ്രയാഗ്, ഭഗീരഥി അളകനന്ദ നദികളുടെ സംഗമസ്ഥാനമാണ്. വലത് വശത്തു കൂടി കലങ്ങിയൊഴുകി വരുന്നത് അളകനന്ദയാണ്. ഇടത്തു ഇളം പച്ച നിറത്തിൽ ശാന്തമായി ഒഴുകി വരുന്നത് ബഗീരഥിയും. ഈ രണ്ട് നദികളും ഇവിടെ വെച്ച് സംഗമിക്കുന്നു. ഇനി ഭഗീരഥി ഇല്ല, അളകനന്ദയുമില്ല. ഇനിയവൾ ഗംഗയാണ്. ചിലയിടങ്ങളിൽ ഭക്തിസാന്ദ്രമായ തലോടലുകൾ ഏറ്റുവാങ്ങി, ചിലയിടങ്ങളിൽ മാലിന്യക്കൂമ്പാരങ്ങളിൽ മുങ്ങി ഉത്തരമഹാസമതലത്തിലെ കാർഷികവിളകൾക്ക് ജീവജലം നൽകി അവൾ തന്റെ ജീവിതയാത്ര ഇവിടെ നിന്നാരംഭിക്കുന്നു. ഗംഗ തന്റെ പ്രയാണം കൊണ്ട് ഒരു രാജ്യത്തിന്റെ ജീവനാഡിയായി മാറുന്നു.
ദേവപ്രയാഗ് സംഗമം ഏറ്റവും നന്നായി ആസ്വദിക്കാൻ പറ്റുന്ന ഒരിടത്തു തന്നെ വണ്ടി നിർത്തി ഒരു മഹാനദിയുടെ ഉൽഭവം കൺകുളിർക്കെ കണ്ടു വീണ്ടും മുന്നോട്ടേക്ക്...
കുറച്ചു ദൂരം പോയപ്പോൾ രുദ്രപ്രയാഗിൽ എത്തിച്ചേർന്നു. ഇവിടെ അളകനന്ദയും മന്ദാകിനിയും സംഗമിക്കുന്നു.
രുദ്രപ്രയാഗിൽ നിന്നും ഇടത്തോട്ട് തിരിഞ്ഞു കേദാർനാഥ് പോകുന്ന പാതയിലൂടെ തന്നെയാണ് തുങ്കനാഥിലേക്കും പോകേണ്ടത്. കേദാർനാഥ് റൂട്ടിൽ ഇടക്കിടക്ക് റോഡ് പണികൾ നടക്കുന്നുണ്ട്. ഇവിടുത്തെ റോഡ് പണി ഒരുകാലവും അവസാനിക്കാത്ത ഒരു പ്രവൃത്തിയാണെന്നാണ് എനിക്ക് തോന്നുന്നത്. പർവതങ്ങളിൽ പ്രായം കുറഞ്ഞവളായ ഹിമാലയം ശരിക്കും തന്റെ ഇരിപ്പുറപ്പിച്ചിട്ടില്ല. ഏത് നിമിഷവും താഴോട്ട് പതിക്കാൻ വെമ്പി നിൽക്കുന്ന അവസാദശിലകളാണ് മുഴുവൻ. ഒരിടത്തു പണി തീർന്ന് വരുമ്പോയേക്കും വലിയൊരു പർവതഭാഗം താഴോട്ട് പതിച്ചു റോഡ് തന്നെ ഇല്ലാതാകും. മണ്ണും പാറക്കല്ലുകളും നീക്കി വീണ്ടും റോഡ് പണിയാരംഭിക്കുന്നു. ഉത്തരാഖണ്ഡ് സർക്കാരിന് റോഡുപണിക്ക് വലിയൊരു തുക തന്നെ മാറ്റി വെക്കേണ്ട അവസ്ഥയായിരിക്കും.
മണിക്കൂറുകൾ നീണ്ട യാത്രക്കൊടുവിൽ വൈകിട്ട് നാലുമണിക്ക് തുങ്കനാഥിന്റെ പ്രവേശനകവാടമായ ചോപ്തയിൽ എത്തിച്ചേർന്നു. ഇവിടെ മുതൽ മലകയറ്റമാണ്. ബൈക്ക് ഒരു കടക്കുമുമ്പിൽ നിർത്തി ചായയും മാഗിയും കഴിച്ചു ബൈക്കിന്റെ ഉത്തരവാദിത്തം കടക്കാരനെ ഏൽപ്പിച്ചു മലകയറാൻ തുടങ്ങി.
മലകയറ്റം ആദ്യമൊക്കെ വലിയ പ്രയാസമില്ലാതെ നീങ്ങി. ഏകദേശം 5 കിലോമീറ്റർ ദൂരമുണ്ട് തുങ്കനാഥ് ക്ഷേത്രത്തിലേക്ക്. അവിടുന്നും ഒന്ന് രണ്ട് കിലോമീറ്റർ മലകയറിയാലേ ലക്ഷ്യസ്ഥാനമായ ചന്ദ്രശിലയിൽ എത്തിച്ചേരാൻ പറ്റുള്ളൂ. നേരം ഇരുട്ടുന്നതിനു മുൻപ് തുങ്കനാഥ് എത്തി. രാത്രി അവിടെ താമസിച്ചു, പിറ്റേന്ന് പുലർച്ചെ മലകയറി ചന്ദ്രശിലയിലെ സൂര്യോദയം കാണാൻ ആണ് ലക്ഷ്യമിട്ടിരിക്കുന്നത്.
മലകയറ്റത്തിന്റെ ആദ്യ മണിക്കൂറുകൾ പിന്നിടുമ്പോഴേക്കും ഒരടിപോലും മുന്നോട്ട് വെക്കാൻ പറ്റാത്ത അവസ്ഥയിലായി. ശരീരം നന്നായി കിതക്കുന്നുണ്ട്. കൂട്ടത്തിൽ അസ്ഥിയിൽ തുളഞ്ഞുകയറുന്ന തണുപ്പും.
മലകയറാൻ ബുദ്ധിമുട്ടുള്ളവർക്ക് സഹായമായി പോണിയുടെ സേവനമുണ്ട്. ഒരു കോവർകഴുത പോലെയുള്ള ജീവിയാണ് പോണി. ഒറ്റനോട്ടത്തിൽ കുതിരയെ പോലെ തോന്നും, എന്നാൽ കുതിരയല്ല. പ്രധാന കവാടത്തിനരികിൽ നിന്നും തുങ്കനാഥ് പരിസരത്തേക്ക് പോണി പുറത്ത് സഞ്ചരിക്കാൻ 1000 മുതൽ 1500 രൂപ വരെ ഈടാക്കും. ഇവിടുത്തെ ഗ്രാമീണരുടെ പ്രധാന വരുമാനമാർഗം കൂടിയാണ് ഈ പോണി സർവീസ്. പോണിയുടെ പുറത്തു കയറാൻ സാധിക്കാത്ത വൃദ്ധരെയൊക്കെ ഒരു കുട്ടയിൽ ഇരുത്തി ചുമന്നു കൊണ്ട് പോകുന്നവരും ഇവിടെയുണ്ട്. ഒരു താളത്തിൽ കാൽ ഒരുമിച്ചു മുന്നോട്ട് വെച്ച് ആളുകളെയും പേറി മലകയറുന്ന ഗ്രാമീണരെ കുറച്ചു നേരം നോക്കി നിന്നപ്പോൾ ചെറിയൊരു ഉത്സാഹം വന്നതുപോലെ. വീണ്ടും മലകയറ്റം, ഉത്സാഹത്തിനു അരമണിക്കൂറിലേറെ ആയുസ്സുണ്ടാവില്ല, വീണ്ടും പാറക്കല്ലുകൾക്കിരികിലോ പുൽമൈതാനിയിലോ നീണ്ടുനിവർന്നൊരു കിടത്തം. അല്ലെങ്കിൽ കൽപാതയുടെ വശങ്ങളിൽ ഇടക്കിടക്ക് കെട്ടിയുണ്ടാക്കിയ മറക്കടകളിലെ മുത്തശ്ശിമാർ ഇട്ട് തരുന്ന ചൂടുചായയും മാഗിയും കഴിച്ചു വീണ്ടും നടത്തം. കഠിനപ്രയത്നം തന്നെ! നമ്മൾ തളർന്നു വീഴുന്നയിടങ്ങളെല്ലാം പ്രതീക്ഷയോടെ പോണിക്കാർ കാത്ത് നിൽക്കുന്നുണ്ടാകും. പക്ഷെ അവരുടെ കൂലിയെ കുറിച്ചു ആലോചിക്കുമ്പോൾ മറ്റൊന്നും നോക്കാതെ വീണ്ടും നടത്തം ആരംഭിക്കും.
ഇടക്കിടക്ക് ചായയും മാഗിയും നൽകിയ ഊർജത്തിലും ഒരു കണക്കുമില്ലാതെ കുടിച്ചു തീർത്ത വെള്ളത്തിന്റെ ഊർജത്തിലും അതിലുപരി പോണിക്കാരനു വലിയ തുക കൊടുക്കേണ്ടി വരുമോ എന്ന ചിന്തയിൽ നിന്നു ലഭിച്ച ഊർജ ബലത്തിലും നീണ്ട മൂന്ന് മണിക്കൂർ നടത്തത്തിനൊടുവിൽ ഞാൻ തുങ്കനാഥന്റെ മണ്ണിൽ എത്തിചേർന്നു.
നേരം ഇരുട്ടി വരുന്നതേയുള്ളൂ... സഞ്ചാരികൾക്ക് രാത്രി താമസത്തിനും ഭക്ഷണത്തിനും ചെറിയ ചെറിയ മരക്കടകൾ ക്ഷേത്രപരിസരത്തുണ്ട്. താഴ്വാരത്തുള്ള ഗ്രാമീണർ നടത്തുന്ന കടമുറികളാണവ. ഓരോ സീസൺ തുടങ്ങുമ്പോഴും അവർ അത്യാവശ്യസാധനങ്ങളും പേറി മലമുകളിലെ മരക്കുടിലിലേക്ക് താമസം മാറുന്നു. അവിടെയെത്തുന്ന സഞ്ചാരികൾക്കു ഭക്ഷണം ഉണ്ടാക്കിക്കൊടുത്തും അവർക്കൊരു രാത്രി തങ്ങാൻ തീരെ സൗകര്യമില്ലാത്ത തന്റെ മരക്കുടിലിലെ മുറികൾ വാടകക്ക് കൊടുത്തും അവർ വരുമാനം കണ്ടെത്തുന്നു. മഞ്ഞുകാലത്ത് തുങ്കനാഥും പരിസരവും മഞ്ഞു വീണു മൂടുന്നതോടെ അവർ സ്വഗൃഹത്തിലേക്ക് തിരിച്ചു പോകുന്നു. എന്തായാലും ദൂരങ്ങൾ താണ്ടി മലമുകളിലെത്തുന്ന സഞ്ചാരികൾക്കും തീർത്ഥാടകർക്കും വലിയൊരനുഗ്രഹമാണ് ഇത്തരത്തിലുള്ള മരക്കുടിലുകൾ. 150 രൂപക്ക് ഒരു കുടിലിന്റെ ചായ്പിൽ ഒരു രാത്രി കിടന്നുറങ്ങാനുള്ള സ്ഥലം പറഞ്ഞുറപ്പിച്ചു തുങ്കനാഥ് ക്ഷേത്രം കാണാനായിറങ്ങി.
ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും ഉയരത്തിലുള്ള പൂജ നടക്കുന്ന ശിവക്ഷേത്രമാണ് തുങ്കനാഥ് ക്ഷേത്രം. മഹാഭാരത യുദ്ധം കഴിഞ്ഞു വ്യാസ മഹർഷിയുടെ നിർദേശ പ്രകാരം പാണ്ഡവന്മാർ പ്രായശ്ചിത്തം ചെയാൻ ഗുപ്ത കാശിയിൽ എത്തിയപ്പോൾ ശിവൻ, അവരെക്കണ്ടു അവിടെ നിന്നും ഓടി ഒരു കാളയുടെ രൂപത്തിൽ ഹിമാലയത്തിൽ മേഞ്ഞു നടന്നു എന്നും, ആ കാളയെ കണ്ടു ശിവനാണെന്നു തിരിച്ചറിഞ്ഞ പാണ്ഡവന്മാർ അഞ്ചുപേരും അഞ്ചു സ്ഥലത്തു പിടിച്ചു കാളയെ ഉയർത്താന് ശ്രമിച്ചെന്നും, അങ്ങനെ ഹിമാലയത്തിൽ അഞ്ചു സ്ഥലങ്ങളിൽ കാളയുടെ ശരീര ഭാഗങ്ങൾ പൊങ്ങി വന്നുവെന്നുമാണ് ഐതിഹ്യം. ഈ അഞ്ചു സ്ഥലങ്ങളിൽ ഉള്ള ക്ഷേത്രങ്ങളെ ആണ് പഞ്ച കേതാരങ്ങൾ എന്നറിയപ്പെടുന്നത്. ഇതിൽ മൂന്നാം സ്ഥാനത്താണ് തുങ്ക നാഥിലുള്ള ശിവക്ഷേത്രം. സമുദ്ര നിരപ്പിൽ നിന്നും 12,073 അടി ഉയരത്തിലാണ് ഈ ക്ഷേത്രം. ശൈത്യകാലത്ത് എല്ലാ വർഷവും ക്ഷേത്രം അടച്ചിടും.
ക്ഷേത്രത്തിന് പുറകിലെ വിശാലമായ മലഞ്ചെരുവിൽ ഹിമാലയൻ മൊനാലുകൾ അങ്ങിങ്ങായി അലഞ്ഞു നടക്കുന്നു. ഉത്തരാഖണ്ഡിന്റെ സംസ്ഥാന പക്ഷിയാണ് ഹിമാലയൻ മൊണാൽ. നമ്മുടെ കോഴിയെ പോലുള്ള ഒരു ജീവി, എന്നാൽ കോഴിയെക്കാളും വലുപ്പമുണ്ടാകും. പുറത്തെ നിറമൊക്കെ ഒരു മയിലിനെ പോലെയാണ്. തലക്ക് മുകളിൽ ഒരു തൂവൽ കിരീടവുമുണ്ട്.
തുങ്കനാഥിലെ ആ രാത്രിയിലാണ് ഞാൻ അനു ഷെറിനെ പരിചയപ്പെടുന്നത്. മുൻപ് കേട്ട് പരിചയം ഉണ്ടെങ്കിലും കുറച്ചധികം സമയം സംസാരിക്കാൻ അവസരം കിട്ടിയത് അന്നാണ്. ഉത്തരാഖണ്ഡ് സർക്കാരിന്റെ അംഗീകൃത ലൈസൻസ് ഒക്കെയുള്ള ഒരു ട്രാവൽ ഗൈഡ് ആണ് അനു. മലയാളിയായ അനു ഉത്തരാഖണ്ഡിൽ എത്തിച്ചേർന്നതും അവരുടെ സഞ്ചാര ജീവിതത്തിലെ അനുഭവങ്ങളുമൊക്കെ അവർ പങ്കുവെച്ചു. മറ്റു ട്രാവൽ ഗൈഡുമാരിൽ നിന്നും അനു വ്യത്യസ്തയാകുന്നത് അവർ നടത്തുന്ന 'gents only' യാത്രകൾ കൊണ്ടാണ്. ആണുങ്ങൾക്ക് മാത്രമായി ഒരു പെൺകുട്ടി യാത്രകൾ സംഘടിപ്പിക്കുക. ആ യാത്രകളിൽ ഭൂരിഭാഗവും സാഹസിക കേന്ദ്രങ്ങളിലേക്കു നടത്തുക. ഉത്തരാഖണ്ഡിലെ ഏകദേശം എല്ലാ ട്രെക്കും നടത്തിയ അനു മറ്റു സംസ്ഥാനങ്ങളിലേക്കും കൂടുതൽ യാത്രകൾ സംഘടിപ്പിക്കാനുള്ള ഒരുക്കത്തിലാണ്. തുങ്കനാഥിലേക്ക് അനുവിന്റെ ഒപ്പം വന്ന യാത്രസംഘത്തിലുള്ളവരെ പരിചയപ്പെട്ടു. നാളത്തെ മലകയറ്റം ഒരുമിച്ചാക്കാം എന്നും പറഞ്ഞു ഞാൻ എന്റെ മരക്കുടിലിലേക്ക് നീങ്ങി. രാത്രി ഭക്ഷണം പതിവ് പോലെ മാഗിയിലൊതുക്കി നേരത്തെ ഉറങ്ങാൻ കിടന്നു.
അതിരാവിലെ തന്നെ ചന്ദ്രശിലയിലേക്കുള്ള ട്രെക്കിങ്ങ് തുടങ്ങി. ഇരുട്ടിൽ മലകയറുന്നത് വലിയ ബുദ്ധിമുട്ടുള്ള കാര്യമാണ്. പക്ഷെ സൂര്യനുദിക്കും മുന്നേ ചന്ദ്രശിലയിൽ എത്തേണ്ടതിനാൽ വേഗത്തിൽ തന്നെ ട്രെക്കിങ്ങ് ആരംഭിച്ചു. കഴിഞ്ഞ രാത്രി പരിചയപ്പെട്ട അനുവിന്റെ സഞ്ചാരി സംഘവും കൂട്ടിനുണ്ട്. അങ്ങനെ സൂര്യോദയത്തിന് മുൻപ് തന്നെ ചന്ദ്രശിലയിലയുടെ മുകളിലെത്തി.
ഏതൊരു സഞ്ചാരിയെയും മോഹിപ്പിക്കുന്ന മനോഹരമായ പർവതശിഖരമാണ് ചന്ദ്രശില. അവിടുന്ന് നോക്കിയാൽ കേദാർനാഥ്, നന്ദാദേവി തുടങ്ങിയ മലനിരകൾ കാണാമെന്നു പറയപ്പെടുന്നു. ചുറ്റും പച്ചയും വെള്ളയും പുതച്ചു കിടക്കുന്ന പർവതങ്ങൾ. ഒരു സ്വപ്നലോകത്ത് എത്തിയ പ്രതീതി. കൊടുംതണുപ്പിൽ ഹിമാലയത്തിലെ ചന്ദ്രശിലയുടെ മുകളിൽ ഇരുന്ന് പ്രഭാതകാഴ്ചകൾ മതിയാവോളം ആസ്വദിച്ച് തിരിച്ചു മലയിറങ്ങി.
കേരളത്തിൽനിന്ന് വരികയാണെന്നും തുംഗനാഥിലേക്കുള്ള യാത്രയാണെന്നും പറഞ്ഞപ്പോൾ മാസ്റ്റർജിക് വലിയ കൗതുകം. കൂട്ടത്തിൽ ഉത്തരാഖണ്ഡ്കാരനായിട്ടും താൻ ഇതുവരെ ബദരീനാഥിൽ കൂടി പോയിട്ടില്ലെന്ന പരിഭവവും.
മാസ്റ്റർജി പഠിപ്പിക്കുന്നത് ഒരു എൽപി സ്കൂളിലാണ്. ആകെ 10 കുട്ടികൾ ഉണ്ട്, അവരെ പഠിപ്പിക്കാൻ നാല് അധ്യാപകരും! അധ്യാപകർ എല്ലാ വിഷയങ്ങളും എടുക്കും, ചിലർ സ്കൂളിൽ തന്നെ താമസിക്കും. മാസ്റ്റർജിയെ സ്കൂളിനു മുന്നിൽ ഇറക്കിവിട്ട്, തിരിച്ചുവരുമ്പോൾ സ്കൂളിൽ വന്നു മക്കളെയൊക്കെ കണ്ടു സംസാരിക്കാം എന്നും പറഞ്ഞു ഞാൻ യാത്ര തുടർന്നു. ചുരുങ്ങിയ സമയത്തിനുള്ളിൽ ആ മനുഷ്യനുമായി എത്രപെട്ടെന്നാണ് ഒരാത്മബന്ധം ഉടലെടുത്തത്.
ഋഷികേശിൽ നിന്നും പുലർച്ചെ 6 മണിക്ക് തുടങ്ങിയ യാത്രയുടെ ആദ്യ നാല് മണിക്കൂറുകൾ പിന്നിട്ടിരിക്കുകയാണ്. തുടക്കത്തിലെ പച്ചപ്പും പ്രകൃതിഭംഗിയൊന്നും ഇപ്പോഴില്ല. ഇടതുവശത്ത് എപ്പോൾ വേണമെങ്കിലും താഴോട്ട് പതിക്കാം എന്ന നിലയിൽ നിൽക്കുന്ന കൂറ്റൻ പാറക്കൂട്ടങ്ങൾ, വലതുവശത്ത് അഗാധ ഗർത്തവും, ഏറ്റവുമടിയിൽ ഒരു നേർത്ത വരപോലെയൊഴുകുന്ന ഗംഗ നദിയും. റോഡിനിരുവശവും ഇന്നലെയോ കുറച്ചു മുൻപോ പതിച്ച വലിയ പാറക്കല്ലുകൾ കൂട്ടിയിട്ടിരിക്കുന്നു.
ഏത് നിമിഷവും താഴോട്ട് പതിക്കാം എന്ന നിലയിൽ നിൽക്കുന്ന പാറക്കൂട്ടങ്ങൾ റോഡിലേക്ക് വീണാൽ എന്ത് മാത്രം അപകടകരമായിരിക്കും?! കൂടുതൽ ചിന്തിക്കേണ്ടി വന്നില്ല, തൊട്ടുമുന്നിൽ വാഹനങ്ങളുടെ നീണ്ട നിര. മുമ്പിലെവിടെയെങ്കിലും ഗതാഗതം മുടക്കി പാറ ഇടിഞ്ഞു വീണിട്ടുണ്ടാകും. നാട്ടിലെ ട്രാഫിക്കിൽ ബൈക്ക് കുത്തിക്കേറ്റി മുൻപോട്ടു പോകുന്ന പരിചയം വെച്ച് ബൈക്ക് വാഹനനിരയുടെ ഏറ്റവും മുൻപിൽ തന്നെയെത്തിച്ചു. പാറ ഇടിഞ്ഞു വീണതല്ല, ഒരഞ്ഞൂറു മീറ്ററോളം നീളത്തിൽ റോഡ് തന്നെ ഇടിഞ്ഞു കൊക്കയിലേക്ക് പതിച്ചിരിക്കുന്നു. മുന്നിൽ വലിയ കിടങ്ങ്, കിടങ്ങിനപ്പുറവും വാഹനങ്ങളുടെ വലിയ നിര തന്നെയുണ്ട്. ഈയൊരവസ്ഥയിൽ റോഡ് ഗതാഗതം പുനഃസ്ഥാപിക്കാൻ ദിവസങ്ങളെടുക്കും, തിരിച്ചു പോകൽ തന്നെ ശരണം.
പക്ഷെ ഈ മനുഷ്യന്മാരൊക്കെ എന്ത് പ്രതീക്ഷിച്ചാണ് ഈ കിടങ്ങിന് മുന്നിൽ കാത്തിരിക്കുന്നത്! വലിയ രണ്ട് ഹിറ്റാച്ചികൾ എന്തൊക്കെയോ കാട്ടിക്കൂട്ടുന്നുണ്ട്, ഇടക്കിടക്ക് മുകളിൽ നിന്നും പൊടിയും ഉരുളൻ കല്ലുകളും വലിയ ശബ്ദത്തോടെ റോഡിലേക്ക് പതിക്കുന്നു.
രണ്ട് മണിക്കൂറിലേറെ നീണ്ട കാത്തിരിപ്പ്. അതിനിടയിൽ ഒരു വാഹനത്തിന് കഷ്ടിച്ച് പോകാൻ പറ്റുന്ന രീതിയിലുള്ള ഒരു സമാന്തരപാത മുന്നിൽ രൂപപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. അസാധ്യമായവയിൽ നിന്ന് എത്ര പെട്ടെന്നാണ് സാധ്യതകകൾ ഉണ്ടാവുന്നത്!
ഗൂഗിളാശാൻ പറഞ്ഞ കണക്കിൽ ഉച്ച കഴിയുമ്പോഴേക്കും തുങ്കനാഥ് എത്തേണ്ടതാണ്. ആ കണക്കൊക്കെ പാളിയിരിക്കുന്നു, ഇവിടെ നമ്മുടെ കണക്ക് കൂട്ടലുകൾക്കൊന്നും ഒരു പ്രസക്തിയുമില്ല, മുകളിൽ നിന്നുരുണ്ടു വരുന്ന ഒരു ചെറിയ കല്ല് മതി മണിക്കൂറുകളോളം ഗതാഗതം മുടങ്ങാൻ, ചിലപ്പോൾ ദിവസങ്ങളോളം, ചിലപ്പോൾ ജീവിതയാത്ര തന്നെ ഈ ഉരുളൻകല്ലിൽ തട്ടിയവസാനിച്ചേക്കാം. ഇനി കണക്ക് കൂട്ടലുകളില്ല, എല്ലാം പടച്ചോന് വിട്ട് കൊടുത്തു യാത്ര തുടർന്നു.
ബൈക്ക് കുറച്ചു സമയം കൂടി മുന്നോട്ട് പോയപ്പോൾ ദേവപ്രയാഗ് എത്തിച്ചേർന്നു. ദേവപ്രയാഗ്, ഭഗീരഥി അളകനന്ദ നദികളുടെ സംഗമസ്ഥാനമാണ്. വലത് വശത്തു കൂടി കലങ്ങിയൊഴുകി വരുന്നത് അളകനന്ദയാണ്. ഇടത്തു ഇളം പച്ച നിറത്തിൽ ശാന്തമായി ഒഴുകി വരുന്നത് ബഗീരഥിയും. ഈ രണ്ട് നദികളും ഇവിടെ വെച്ച് സംഗമിക്കുന്നു. ഇനി ഭഗീരഥി ഇല്ല, അളകനന്ദയുമില്ല. ഇനിയവൾ ഗംഗയാണ്. ചിലയിടങ്ങളിൽ ഭക്തിസാന്ദ്രമായ തലോടലുകൾ ഏറ്റുവാങ്ങി, ചിലയിടങ്ങളിൽ മാലിന്യക്കൂമ്പാരങ്ങളിൽ മുങ്ങി ഉത്തരമഹാസമതലത്തിലെ കാർഷികവിളകൾക്ക് ജീവജലം നൽകി അവൾ തന്റെ ജീവിതയാത്ര ഇവിടെ നിന്നാരംഭിക്കുന്നു. ഗംഗ തന്റെ പ്രയാണം കൊണ്ട് ഒരു രാജ്യത്തിന്റെ ജീവനാഡിയായി മാറുന്നു.
ദേവപ്രയാഗ് സംഗമം ഏറ്റവും നന്നായി ആസ്വദിക്കാൻ പറ്റുന്ന ഒരിടത്തു തന്നെ വണ്ടി നിർത്തി ഒരു മഹാനദിയുടെ ഉൽഭവം കൺകുളിർക്കെ കണ്ടു വീണ്ടും മുന്നോട്ടേക്ക്...
കുറച്ചു ദൂരം പോയപ്പോൾ രുദ്രപ്രയാഗിൽ എത്തിച്ചേർന്നു. ഇവിടെ അളകനന്ദയും മന്ദാകിനിയും സംഗമിക്കുന്നു.
രുദ്രപ്രയാഗിൽ നിന്നും ഇടത്തോട്ട് തിരിഞ്ഞു കേദാർനാഥ് പോകുന്ന പാതയിലൂടെ തന്നെയാണ് തുങ്കനാഥിലേക്കും പോകേണ്ടത്. കേദാർനാഥ് റൂട്ടിൽ ഇടക്കിടക്ക് റോഡ് പണികൾ നടക്കുന്നുണ്ട്. ഇവിടുത്തെ റോഡ് പണി ഒരുകാലവും അവസാനിക്കാത്ത ഒരു പ്രവൃത്തിയാണെന്നാണ് എനിക്ക് തോന്നുന്നത്. പർവതങ്ങളിൽ പ്രായം കുറഞ്ഞവളായ ഹിമാലയം ശരിക്കും തന്റെ ഇരിപ്പുറപ്പിച്ചിട്ടില്ല. ഏത് നിമിഷവും താഴോട്ട് പതിക്കാൻ വെമ്പി നിൽക്കുന്ന അവസാദശിലകളാണ് മുഴുവൻ. ഒരിടത്തു പണി തീർന്ന് വരുമ്പോയേക്കും വലിയൊരു പർവതഭാഗം താഴോട്ട് പതിച്ചു റോഡ് തന്നെ ഇല്ലാതാകും. മണ്ണും പാറക്കല്ലുകളും നീക്കി വീണ്ടും റോഡ് പണിയാരംഭിക്കുന്നു. ഉത്തരാഖണ്ഡ് സർക്കാരിന് റോഡുപണിക്ക് വലിയൊരു തുക തന്നെ മാറ്റി വെക്കേണ്ട അവസ്ഥയായിരിക്കും.
മണിക്കൂറുകൾ നീണ്ട യാത്രക്കൊടുവിൽ വൈകിട്ട് നാലുമണിക്ക് തുങ്കനാഥിന്റെ പ്രവേശനകവാടമായ ചോപ്തയിൽ എത്തിച്ചേർന്നു. ഇവിടെ മുതൽ മലകയറ്റമാണ്. ബൈക്ക് ഒരു കടക്കുമുമ്പിൽ നിർത്തി ചായയും മാഗിയും കഴിച്ചു ബൈക്കിന്റെ ഉത്തരവാദിത്തം കടക്കാരനെ ഏൽപ്പിച്ചു മലകയറാൻ തുടങ്ങി.
മലകയറ്റം ആദ്യമൊക്കെ വലിയ പ്രയാസമില്ലാതെ നീങ്ങി. ഏകദേശം 5 കിലോമീറ്റർ ദൂരമുണ്ട് തുങ്കനാഥ് ക്ഷേത്രത്തിലേക്ക്. അവിടുന്നും ഒന്ന് രണ്ട് കിലോമീറ്റർ മലകയറിയാലേ ലക്ഷ്യസ്ഥാനമായ ചന്ദ്രശിലയിൽ എത്തിച്ചേരാൻ പറ്റുള്ളൂ. നേരം ഇരുട്ടുന്നതിനു മുൻപ് തുങ്കനാഥ് എത്തി. രാത്രി അവിടെ താമസിച്ചു, പിറ്റേന്ന് പുലർച്ചെ മലകയറി ചന്ദ്രശിലയിലെ സൂര്യോദയം കാണാൻ ആണ് ലക്ഷ്യമിട്ടിരിക്കുന്നത്.
മലകയറ്റത്തിന്റെ ആദ്യ മണിക്കൂറുകൾ പിന്നിടുമ്പോഴേക്കും ഒരടിപോലും മുന്നോട്ട് വെക്കാൻ പറ്റാത്ത അവസ്ഥയിലായി. ശരീരം നന്നായി കിതക്കുന്നുണ്ട്. കൂട്ടത്തിൽ അസ്ഥിയിൽ തുളഞ്ഞുകയറുന്ന തണുപ്പും.
മലകയറാൻ ബുദ്ധിമുട്ടുള്ളവർക്ക് സഹായമായി പോണിയുടെ സേവനമുണ്ട്. ഒരു കോവർകഴുത പോലെയുള്ള ജീവിയാണ് പോണി. ഒറ്റനോട്ടത്തിൽ കുതിരയെ പോലെ തോന്നും, എന്നാൽ കുതിരയല്ല. പ്രധാന കവാടത്തിനരികിൽ നിന്നും തുങ്കനാഥ് പരിസരത്തേക്ക് പോണി പുറത്ത് സഞ്ചരിക്കാൻ 1000 മുതൽ 1500 രൂപ വരെ ഈടാക്കും. ഇവിടുത്തെ ഗ്രാമീണരുടെ പ്രധാന വരുമാനമാർഗം കൂടിയാണ് ഈ പോണി സർവീസ്. പോണിയുടെ പുറത്തു കയറാൻ സാധിക്കാത്ത വൃദ്ധരെയൊക്കെ ഒരു കുട്ടയിൽ ഇരുത്തി ചുമന്നു കൊണ്ട് പോകുന്നവരും ഇവിടെയുണ്ട്. ഒരു താളത്തിൽ കാൽ ഒരുമിച്ചു മുന്നോട്ട് വെച്ച് ആളുകളെയും പേറി മലകയറുന്ന ഗ്രാമീണരെ കുറച്ചു നേരം നോക്കി നിന്നപ്പോൾ ചെറിയൊരു ഉത്സാഹം വന്നതുപോലെ. വീണ്ടും മലകയറ്റം, ഉത്സാഹത്തിനു അരമണിക്കൂറിലേറെ ആയുസ്സുണ്ടാവില്ല, വീണ്ടും പാറക്കല്ലുകൾക്കിരികിലോ പുൽമൈതാനിയിലോ നീണ്ടുനിവർന്നൊരു കിടത്തം. അല്ലെങ്കിൽ കൽപാതയുടെ വശങ്ങളിൽ ഇടക്കിടക്ക് കെട്ടിയുണ്ടാക്കിയ മറക്കടകളിലെ മുത്തശ്ശിമാർ ഇട്ട് തരുന്ന ചൂടുചായയും മാഗിയും കഴിച്ചു വീണ്ടും നടത്തം. കഠിനപ്രയത്നം തന്നെ! നമ്മൾ തളർന്നു വീഴുന്നയിടങ്ങളെല്ലാം പ്രതീക്ഷയോടെ പോണിക്കാർ കാത്ത് നിൽക്കുന്നുണ്ടാകും. പക്ഷെ അവരുടെ കൂലിയെ കുറിച്ചു ആലോചിക്കുമ്പോൾ മറ്റൊന്നും നോക്കാതെ വീണ്ടും നടത്തം ആരംഭിക്കും.
ഇടക്കിടക്ക് ചായയും മാഗിയും നൽകിയ ഊർജത്തിലും ഒരു കണക്കുമില്ലാതെ കുടിച്ചു തീർത്ത വെള്ളത്തിന്റെ ഊർജത്തിലും അതിലുപരി പോണിക്കാരനു വലിയ തുക കൊടുക്കേണ്ടി വരുമോ എന്ന ചിന്തയിൽ നിന്നു ലഭിച്ച ഊർജ ബലത്തിലും നീണ്ട മൂന്ന് മണിക്കൂർ നടത്തത്തിനൊടുവിൽ ഞാൻ തുങ്കനാഥന്റെ മണ്ണിൽ എത്തിചേർന്നു.
നേരം ഇരുട്ടി വരുന്നതേയുള്ളൂ... സഞ്ചാരികൾക്ക് രാത്രി താമസത്തിനും ഭക്ഷണത്തിനും ചെറിയ ചെറിയ മരക്കടകൾ ക്ഷേത്രപരിസരത്തുണ്ട്. താഴ്വാരത്തുള്ള ഗ്രാമീണർ നടത്തുന്ന കടമുറികളാണവ. ഓരോ സീസൺ തുടങ്ങുമ്പോഴും അവർ അത്യാവശ്യസാധനങ്ങളും പേറി മലമുകളിലെ മരക്കുടിലിലേക്ക് താമസം മാറുന്നു. അവിടെയെത്തുന്ന സഞ്ചാരികൾക്കു ഭക്ഷണം ഉണ്ടാക്കിക്കൊടുത്തും അവർക്കൊരു രാത്രി തങ്ങാൻ തീരെ സൗകര്യമില്ലാത്ത തന്റെ മരക്കുടിലിലെ മുറികൾ വാടകക്ക് കൊടുത്തും അവർ വരുമാനം കണ്ടെത്തുന്നു. മഞ്ഞുകാലത്ത് തുങ്കനാഥും പരിസരവും മഞ്ഞു വീണു മൂടുന്നതോടെ അവർ സ്വഗൃഹത്തിലേക്ക് തിരിച്ചു പോകുന്നു. എന്തായാലും ദൂരങ്ങൾ താണ്ടി മലമുകളിലെത്തുന്ന സഞ്ചാരികൾക്കും തീർത്ഥാടകർക്കും വലിയൊരനുഗ്രഹമാണ് ഇത്തരത്തിലുള്ള മരക്കുടിലുകൾ. 150 രൂപക്ക് ഒരു കുടിലിന്റെ ചായ്പിൽ ഒരു രാത്രി കിടന്നുറങ്ങാനുള്ള സ്ഥലം പറഞ്ഞുറപ്പിച്ചു തുങ്കനാഥ് ക്ഷേത്രം കാണാനായിറങ്ങി.
ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും ഉയരത്തിലുള്ള പൂജ നടക്കുന്ന ശിവക്ഷേത്രമാണ് തുങ്കനാഥ് ക്ഷേത്രം. മഹാഭാരത യുദ്ധം കഴിഞ്ഞു വ്യാസ മഹർഷിയുടെ നിർദേശ പ്രകാരം പാണ്ഡവന്മാർ പ്രായശ്ചിത്തം ചെയാൻ ഗുപ്ത കാശിയിൽ എത്തിയപ്പോൾ ശിവൻ, അവരെക്കണ്ടു അവിടെ നിന്നും ഓടി ഒരു കാളയുടെ രൂപത്തിൽ ഹിമാലയത്തിൽ മേഞ്ഞു നടന്നു എന്നും, ആ കാളയെ കണ്ടു ശിവനാണെന്നു തിരിച്ചറിഞ്ഞ പാണ്ഡവന്മാർ അഞ്ചുപേരും അഞ്ചു സ്ഥലത്തു പിടിച്ചു കാളയെ ഉയർത്താന് ശ്രമിച്ചെന്നും, അങ്ങനെ ഹിമാലയത്തിൽ അഞ്ചു സ്ഥലങ്ങളിൽ കാളയുടെ ശരീര ഭാഗങ്ങൾ പൊങ്ങി വന്നുവെന്നുമാണ് ഐതിഹ്യം. ഈ അഞ്ചു സ്ഥലങ്ങളിൽ ഉള്ള ക്ഷേത്രങ്ങളെ ആണ് പഞ്ച കേതാരങ്ങൾ എന്നറിയപ്പെടുന്നത്. ഇതിൽ മൂന്നാം സ്ഥാനത്താണ് തുങ്ക നാഥിലുള്ള ശിവക്ഷേത്രം. സമുദ്ര നിരപ്പിൽ നിന്നും 12,073 അടി ഉയരത്തിലാണ് ഈ ക്ഷേത്രം. ശൈത്യകാലത്ത് എല്ലാ വർഷവും ക്ഷേത്രം അടച്ചിടും.
ക്ഷേത്രത്തിന് പുറകിലെ വിശാലമായ മലഞ്ചെരുവിൽ ഹിമാലയൻ മൊനാലുകൾ അങ്ങിങ്ങായി അലഞ്ഞു നടക്കുന്നു. ഉത്തരാഖണ്ഡിന്റെ സംസ്ഥാന പക്ഷിയാണ് ഹിമാലയൻ മൊണാൽ. നമ്മുടെ കോഴിയെ പോലുള്ള ഒരു ജീവി, എന്നാൽ കോഴിയെക്കാളും വലുപ്പമുണ്ടാകും. പുറത്തെ നിറമൊക്കെ ഒരു മയിലിനെ പോലെയാണ്. തലക്ക് മുകളിൽ ഒരു തൂവൽ കിരീടവുമുണ്ട്.
തുങ്കനാഥിലെ ആ രാത്രിയിലാണ് ഞാൻ അനു ഷെറിനെ പരിചയപ്പെടുന്നത്. മുൻപ് കേട്ട് പരിചയം ഉണ്ടെങ്കിലും കുറച്ചധികം സമയം സംസാരിക്കാൻ അവസരം കിട്ടിയത് അന്നാണ്. ഉത്തരാഖണ്ഡ് സർക്കാരിന്റെ അംഗീകൃത ലൈസൻസ് ഒക്കെയുള്ള ഒരു ട്രാവൽ ഗൈഡ് ആണ് അനു. മലയാളിയായ അനു ഉത്തരാഖണ്ഡിൽ എത്തിച്ചേർന്നതും അവരുടെ സഞ്ചാര ജീവിതത്തിലെ അനുഭവങ്ങളുമൊക്കെ അവർ പങ്കുവെച്ചു. മറ്റു ട്രാവൽ ഗൈഡുമാരിൽ നിന്നും അനു വ്യത്യസ്തയാകുന്നത് അവർ നടത്തുന്ന 'gents only' യാത്രകൾ കൊണ്ടാണ്. ആണുങ്ങൾക്ക് മാത്രമായി ഒരു പെൺകുട്ടി യാത്രകൾ സംഘടിപ്പിക്കുക. ആ യാത്രകളിൽ ഭൂരിഭാഗവും സാഹസിക കേന്ദ്രങ്ങളിലേക്കു നടത്തുക. ഉത്തരാഖണ്ഡിലെ ഏകദേശം എല്ലാ ട്രെക്കും നടത്തിയ അനു മറ്റു സംസ്ഥാനങ്ങളിലേക്കും കൂടുതൽ യാത്രകൾ സംഘടിപ്പിക്കാനുള്ള ഒരുക്കത്തിലാണ്. തുങ്കനാഥിലേക്ക് അനുവിന്റെ ഒപ്പം വന്ന യാത്രസംഘത്തിലുള്ളവരെ പരിചയപ്പെട്ടു. നാളത്തെ മലകയറ്റം ഒരുമിച്ചാക്കാം എന്നും പറഞ്ഞു ഞാൻ എന്റെ മരക്കുടിലിലേക്ക് നീങ്ങി. രാത്രി ഭക്ഷണം പതിവ് പോലെ മാഗിയിലൊതുക്കി നേരത്തെ ഉറങ്ങാൻ കിടന്നു.
അതിരാവിലെ തന്നെ ചന്ദ്രശിലയിലേക്കുള്ള ട്രെക്കിങ്ങ് തുടങ്ങി. ഇരുട്ടിൽ മലകയറുന്നത് വലിയ ബുദ്ധിമുട്ടുള്ള കാര്യമാണ്. പക്ഷെ സൂര്യനുദിക്കും മുന്നേ ചന്ദ്രശിലയിൽ എത്തേണ്ടതിനാൽ വേഗത്തിൽ തന്നെ ട്രെക്കിങ്ങ് ആരംഭിച്ചു. കഴിഞ്ഞ രാത്രി പരിചയപ്പെട്ട അനുവിന്റെ സഞ്ചാരി സംഘവും കൂട്ടിനുണ്ട്. അങ്ങനെ സൂര്യോദയത്തിന് മുൻപ് തന്നെ ചന്ദ്രശിലയിലയുടെ മുകളിലെത്തി.
ഏതൊരു സഞ്ചാരിയെയും മോഹിപ്പിക്കുന്ന മനോഹരമായ പർവതശിഖരമാണ് ചന്ദ്രശില. അവിടുന്ന് നോക്കിയാൽ കേദാർനാഥ്, നന്ദാദേവി തുടങ്ങിയ മലനിരകൾ കാണാമെന്നു പറയപ്പെടുന്നു. ചുറ്റും പച്ചയും വെള്ളയും പുതച്ചു കിടക്കുന്ന പർവതങ്ങൾ. ഒരു സ്വപ്നലോകത്ത് എത്തിയ പ്രതീതി. കൊടുംതണുപ്പിൽ ഹിമാലയത്തിലെ ചന്ദ്രശിലയുടെ മുകളിൽ ഇരുന്ന് പ്രഭാതകാഴ്ചകൾ മതിയാവോളം ആസ്വദിച്ച് തിരിച്ചു മലയിറങ്ങി.